منابع تاریخی تأسیس مسجد مقدّس جمکران
دوشنبه, ۲۶ خرداد ۱۳۹۳، ۱۱:۳۶ ق.ظ
منابع تاریخی تأسیس مسجد مقدّس جمکران
منابع تأسیس مسجد مقدّس جمکران به فرمان حضرت صاحب الزّمان، أرواحنا فداه، بر اساس تسلسل زمانی، به شرح زیر است:
1 - نخستین کسی که این داستان را در کتاب خود آورده، ابوجعفر محمّد بن علی بن بابویه، مشهور به شیخ صدوق (متوفّای 381 هجری) است. ایشان، مشروح آن را در کتاب مونس الحزین فی معرفة الحق و الیقین درج کرده است.
با توجّه به این که تأسیس این مسجد در عصر شیخ صدوقرحمهم الله واقع شده، و ایشان در قم زندگی میکرد، طبعاً، همه جزئیات آن را بدون واسطه از حسن بن مثله، و سیّد ابوالحسن الرّضا و دیگر شاهدان عینی، شنیده و نقل کرده است.
کتاب مونس الحزین، همانند دهها اثر گرانبهای دیگر شیخ صدوق، در طول زمان، از بین رفته و به دست ما نرسیده است.
2 - حسن بن محمّد بن حسن قمی، معاصر شیخ صدوق، صاحب کتاب گران سنگ تاریخ قم، شرح آن واقعه را از کتاب شیخ صدوق نقل کرده است.
کتاب تاریخ قم در عصر شیخ صدوق، به سال 378 هجری، در بیست باب به رشته تحریر در آمده است.
3 - حسن بن علی بن حسن بن عبدالملک قمی، به سال 865 هجری آن را به فارسی ترجمه کرده است. (الذریعه، ج 3، ص 276 ).
4 - متن عربی کتاب، به دست مولی محمّد باقر مجلسی، (متوفّای 1110 هجری) نرسیده، ولی ترجمهفارسی آن به دست ایشان رسیده [ بحار، ج 1، ص 42 ] و احادیث مربوط به قم را در جلد (( السّماء و العالم )) از آن روایت کرده است. ( بحار، ج 60، ص 208 - 221 ).
5 - سید نعمتاللَّه جزائری، صاحب أنوار نعمانیّه (متوفّای 1112 هجری) ترجمه فارسی آن را دیده و داستان تأسیس مسجد مقدّس جمکران را با خط خود، از آن استنساخ کرده است (بحار، 53، ص 254 ).
6 - شاگرد فرزانه علاّمه مجلسی، میرزا عبداللَّه افندی، (متوفای 1130 هجری) نسخهای از ترجمهی فارسی آن را در بیست باب، در قم مشاهده کرده و گزارش آن را در تألیف گرانبهای خود آورده و تصریح کرده که این ترجمه، به سال 865 هجری، به دستور خواجه فخرالدین ابراهیم، انجام یافته است. ( ریاض العلماء، ج 1، ص 319 ).
7 - سیّد امیر محمّد اشرف، معاصر و شاگرد علاّمه مجلسی، صاحب کتاب فضائل السّادات (متوفّای 1145 هجری) متن عربی آن را دیده و از آن نقل کرده است. (جنة المأوی، ص 47 ).
8 - سیّد محمّد بن محمّد بن هاشم رضوی قمی، به سال 1179 هجری، بنا به خواهش محمّد صالح معلّم قمی، کتابی در این رابطه تألیف کرده و آن را خلاصة البلدان نام نهاده است. این کتاب، احادیث مربوط به شرافت قم و تاریخچه تأسیس مسجد مقدس جمکران را دربر دارد. (الذّریعه، ج 7، ص 216 ).
9 - شایستهی تأمّل است که آقا محمّد علی کرمانشاهی، فرزند وحید بهبهانی، (متوفّای 1216 هجری) به متن عربی تاریخ قم دسترسی داشته و در حاشیه خود بر کتاب نقد الرجّال تفرشی، شرح حال (( حسن بن مثله )) و خلاصه داستان تأسیس مسجد مقدّس جمکران را به نقل از متن عربی آن آورده است. (بحار، ج 53، ص 234 ).
10 - محقّق و متتبّع بینظیر، میرزا حسین نوری، متوفّای 1320 هجری، پس از جستجوی فراوان، به هشت باب از ترجمه تاریخ قم دست یافته (جنة المأوی، ص 47 و بحار، ج 53، ص 234 ) و مشروح داستان تأسیس مسجد مقدّس جمکران را از ترجمه تاریخ قم، از روی دستخط سیّد نعمت اللَّه جزائری، در آثار ارزشمند خود آورده است:
1- جنة المأوی، چاپ بیروت، دارالمحجّة البیضاء، 1412 هجری، ص 42 - 46.
2- همان، به پیوستِ، بحار الأنوار، چاپ بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403 هجری، ج 53، ص 230 - 234.
3- نجم ثاقب، چاپ تهران، علمیه اسلامیّه، بیتا، ص 212 - 215.
4- کلمه طیّبه، چاپ سنگی، بمبئی، 1303 هجری، ص 337.
5- مستدرک الوسائل، چاپ قم، مؤسسه آلالبیتعلیهم السلام، 1407 هجری، ج 3، ص 432 و 447.
11 - شیخ محمّد علی کچویی قمی (متوفّای 1335 هجری) مشروح آن را از کتابهای خلاصة البلدان، نجم ثاقب، کلمه طیّبه، در کتاب ارزشمند أنوار المشعشعین، چاپ قم، کتابخانه آیةاللَّه مرعشی، 1423 هجری، ج اوّل، ص 441 - 449 (چاپ سنگی 1327 هجری، جلد اوّل، ص 184 - 189 )، نقل کرده است.
12 - حاج شیخ علی یزدی حائری (متوفّای 1333 هجری) مشروح آن را در کتاب إلزام الناصب، چاپ بیروت، مؤسسه اعلمی، 1397 هجری، جلد دوم، ص 58 - 62، به نقل از محدّث نوری، از ترجمه تاریخ قم آورده است.
13 - همه کسانی که بعد از محدّث نوری درباره تاریخ قم کتاب نوشتهاند، مشروح داستان تأسیس مسجد مقدّس جمکران را از ایشان نقل کردهاند. شیخ محمّد حسن ناصر الشریعه، متوفّای 1380 هجری، در تاریخ قم، چاپ قم، مؤسسهی مطبوعاتی دارالعلم، 1342 شمسی، ص 147 - 156، یکی از آن افراد است.
14 - همه علمای معاصر که در این رابطه کتاب نوشتهاند، همانند علاّمهمعاصر آیةاللَّه حاج شیخ محمّد غروی، در کتاب گران سنگ المختار من کلمات الإمام المهدی علیه السلام، چاپ قم، 1414 هجری، جلد یکم، ص 440 - 448، نیز به این واقعه اشاره کرده است.
15 - در این اواخر، در کتابهای مستقل و مستندی - مانند موارد زیر - به شرح و بسط داستان تأسیس مسجد مقدّس جمکران پرداخته شده است:
1 - تاریخ بنای مسجد جمکران؛
2 - تاریخ مسجد مقدّس جمکران؛
3 - تاریخچه بنای مسجد جمکران؛
4 - توجّه امام زمان به مسجد جمکران؛
5 - توشه مسجد جمکران؛
6 - در بارگاه منتظر؛
7 - در حریم جمکران؛
8 - سیمای مسجد جمکران؛
9 - فیض حضور برای گمشدگان؛
10 - مباحثی چند درباره مسجد جمکران؛
11 - مسجد مقدس جمکران؛
12 - مسجد جمکران المقدس؛
13 - مسجد صاحب الزمان؛
14 - معجزه مسجد جمکران.
برای کسب معلومات وسیعتر در مورد آثار یاد شده، به کتابنامه حضرت مهدی علیه السلام تحت عناوین فوق، مراجعه فرمایید.
نویسنده : استاد مهدی پور
منبع : مجله انتظار
منابع تأسیس مسجد مقدّس جمکران به فرمان حضرت صاحب الزّمان، أرواحنا فداه، بر اساس تسلسل زمانی، به شرح زیر است:
1 - نخستین کسی که این داستان را در کتاب خود آورده، ابوجعفر محمّد بن علی بن بابویه، مشهور به شیخ صدوق (متوفّای 381 هجری) است. ایشان، مشروح آن را در کتاب مونس الحزین فی معرفة الحق و الیقین درج کرده است.
با توجّه به این که تأسیس این مسجد در عصر شیخ صدوقرحمهم الله واقع شده، و ایشان در قم زندگی میکرد، طبعاً، همه جزئیات آن را بدون واسطه از حسن بن مثله، و سیّد ابوالحسن الرّضا و دیگر شاهدان عینی، شنیده و نقل کرده است.
کتاب مونس الحزین، همانند دهها اثر گرانبهای دیگر شیخ صدوق، در طول زمان، از بین رفته و به دست ما نرسیده است.
2 - حسن بن محمّد بن حسن قمی، معاصر شیخ صدوق، صاحب کتاب گران سنگ تاریخ قم، شرح آن واقعه را از کتاب شیخ صدوق نقل کرده است.
کتاب تاریخ قم در عصر شیخ صدوق، به سال 378 هجری، در بیست باب به رشته تحریر در آمده است.
3 - حسن بن علی بن حسن بن عبدالملک قمی، به سال 865 هجری آن را به فارسی ترجمه کرده است. (الذریعه، ج 3، ص 276 ).
4 - متن عربی کتاب، به دست مولی محمّد باقر مجلسی، (متوفّای 1110 هجری) نرسیده، ولی ترجمهفارسی آن به دست ایشان رسیده [ بحار، ج 1، ص 42 ] و احادیث مربوط به قم را در جلد (( السّماء و العالم )) از آن روایت کرده است. ( بحار، ج 60، ص 208 - 221 ).
5 - سید نعمتاللَّه جزائری، صاحب أنوار نعمانیّه (متوفّای 1112 هجری) ترجمه فارسی آن را دیده و داستان تأسیس مسجد مقدّس جمکران را با خط خود، از آن استنساخ کرده است (بحار، 53، ص 254 ).
6 - شاگرد فرزانه علاّمه مجلسی، میرزا عبداللَّه افندی، (متوفای 1130 هجری) نسخهای از ترجمهی فارسی آن را در بیست باب، در قم مشاهده کرده و گزارش آن را در تألیف گرانبهای خود آورده و تصریح کرده که این ترجمه، به سال 865 هجری، به دستور خواجه فخرالدین ابراهیم، انجام یافته است. ( ریاض العلماء، ج 1، ص 319 ).
7 - سیّد امیر محمّد اشرف، معاصر و شاگرد علاّمه مجلسی، صاحب کتاب فضائل السّادات (متوفّای 1145 هجری) متن عربی آن را دیده و از آن نقل کرده است. (جنة المأوی، ص 47 ).
8 - سیّد محمّد بن محمّد بن هاشم رضوی قمی، به سال 1179 هجری، بنا به خواهش محمّد صالح معلّم قمی، کتابی در این رابطه تألیف کرده و آن را خلاصة البلدان نام نهاده است. این کتاب، احادیث مربوط به شرافت قم و تاریخچه تأسیس مسجد مقدس جمکران را دربر دارد. (الذّریعه، ج 7، ص 216 ).
9 - شایستهی تأمّل است که آقا محمّد علی کرمانشاهی، فرزند وحید بهبهانی، (متوفّای 1216 هجری) به متن عربی تاریخ قم دسترسی داشته و در حاشیه خود بر کتاب نقد الرجّال تفرشی، شرح حال (( حسن بن مثله )) و خلاصه داستان تأسیس مسجد مقدّس جمکران را به نقل از متن عربی آن آورده است. (بحار، ج 53، ص 234 ).
10 - محقّق و متتبّع بینظیر، میرزا حسین نوری، متوفّای 1320 هجری، پس از جستجوی فراوان، به هشت باب از ترجمه تاریخ قم دست یافته (جنة المأوی، ص 47 و بحار، ج 53، ص 234 ) و مشروح داستان تأسیس مسجد مقدّس جمکران را از ترجمه تاریخ قم، از روی دستخط سیّد نعمت اللَّه جزائری، در آثار ارزشمند خود آورده است:
1- جنة المأوی، چاپ بیروت، دارالمحجّة البیضاء، 1412 هجری، ص 42 - 46.
2- همان، به پیوستِ، بحار الأنوار، چاپ بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403 هجری، ج 53، ص 230 - 234.
3- نجم ثاقب، چاپ تهران، علمیه اسلامیّه، بیتا، ص 212 - 215.
4- کلمه طیّبه، چاپ سنگی، بمبئی، 1303 هجری، ص 337.
5- مستدرک الوسائل، چاپ قم، مؤسسه آلالبیتعلیهم السلام، 1407 هجری، ج 3، ص 432 و 447.
11 - شیخ محمّد علی کچویی قمی (متوفّای 1335 هجری) مشروح آن را از کتابهای خلاصة البلدان، نجم ثاقب، کلمه طیّبه، در کتاب ارزشمند أنوار المشعشعین، چاپ قم، کتابخانه آیةاللَّه مرعشی، 1423 هجری، ج اوّل، ص 441 - 449 (چاپ سنگی 1327 هجری، جلد اوّل، ص 184 - 189 )، نقل کرده است.
12 - حاج شیخ علی یزدی حائری (متوفّای 1333 هجری) مشروح آن را در کتاب إلزام الناصب، چاپ بیروت، مؤسسه اعلمی، 1397 هجری، جلد دوم، ص 58 - 62، به نقل از محدّث نوری، از ترجمه تاریخ قم آورده است.
13 - همه کسانی که بعد از محدّث نوری درباره تاریخ قم کتاب نوشتهاند، مشروح داستان تأسیس مسجد مقدّس جمکران را از ایشان نقل کردهاند. شیخ محمّد حسن ناصر الشریعه، متوفّای 1380 هجری، در تاریخ قم، چاپ قم، مؤسسهی مطبوعاتی دارالعلم، 1342 شمسی، ص 147 - 156، یکی از آن افراد است.
14 - همه علمای معاصر که در این رابطه کتاب نوشتهاند، همانند علاّمهمعاصر آیةاللَّه حاج شیخ محمّد غروی، در کتاب گران سنگ المختار من کلمات الإمام المهدی علیه السلام، چاپ قم، 1414 هجری، جلد یکم، ص 440 - 448، نیز به این واقعه اشاره کرده است.
15 - در این اواخر، در کتابهای مستقل و مستندی - مانند موارد زیر - به شرح و بسط داستان تأسیس مسجد مقدّس جمکران پرداخته شده است:
1 - تاریخ بنای مسجد جمکران؛
2 - تاریخ مسجد مقدّس جمکران؛
3 - تاریخچه بنای مسجد جمکران؛
4 - توجّه امام زمان به مسجد جمکران؛
5 - توشه مسجد جمکران؛
6 - در بارگاه منتظر؛
7 - در حریم جمکران؛
8 - سیمای مسجد جمکران؛
9 - فیض حضور برای گمشدگان؛
10 - مباحثی چند درباره مسجد جمکران؛
11 - مسجد مقدس جمکران؛
12 - مسجد جمکران المقدس؛
13 - مسجد صاحب الزمان؛
14 - معجزه مسجد جمکران.
برای کسب معلومات وسیعتر در مورد آثار یاد شده، به کتابنامه حضرت مهدی علیه السلام تحت عناوین فوق، مراجعه فرمایید.
نویسنده : استاد مهدی پور
منبع : مجله انتظار
